نوسان ایمان و کفر از نظر ابن عربی و ملاصدرا

ایمان در اندیشه‌ی دینی از بالاترین ارزش برخوردار است، ولی همیشه این سؤال مطرح بوده است که آیا همه‌ی مؤمنان از ایمانی یکسان و مشابه و در نتیجه از ارزشی مساوی برخوردارند؟ به عبارت دیگر، آیا ایمان و کفر افزایش و کاهش‌پذیر است؟ پذیرفتن هر یک از دو طرف مسأله، نتیجه‌ی پاسخ به سؤالاتی است از قبیل این‌که آیا ایمان و کفر امری بسیط است یا مرکب؟ و آیا عمل در حقیقتِ آن دو دخیل است یا خیر؟ دانشمندان اسلامی در پاسخ به این پرسش‌ها اختلاف نظر دارند. این مقاله متکفّل کشف و مقایسه‌ی دیدگاه دو تن از اندیشمندان برتر اسلامی، یعنی ملاصدرا و ابن عربی است. با توجه به مستندات ملاصدرا، از قبیل آیات قرآنی، مبانی عمومی فلسفه او از جمله: اصالت وجود، تشکیکی بودن وجود، حرکت جوهری و ... و نظرات کلامی وی از جمله وجودی تلقی کردن کفر و ایمان و ...، این نتیجه به دست آمده است که کفر و ایمان در دیدگاه او، شدت و ضعف‌پذیر است. اما ابن عربی به دلیل عدم ورود در بسیاری از مسایل مربوط به ایمان و کفر در آثار خود و نیز ذووجوه بودن عباراتی که در این باره از او به جا مانده است، نظر واحد و قطعی خود را ارائه نداده است. با این حال، با توجه به غلبه‌ی دلایل و شواهدِ دال بر تأییدِ امکان و وقوع نوسان در کفر و ایمان، باید توجیهاتی را ارائه داد تا اختلافات ظاهری و احتمالی را برطرف سازد. در صورت مدلّل نمودن مواردِ خاص، می‌توان گفت او نیز به کاهش و افزایش ایمان و کفر معتقد است، هرچند مبانی وی تنوع و استحکام مبانی صدرایی در امکان و روایی پذیرش شدت و ضعف در کفر  و ایمان را ندارد.